Yn 2022 gwelsom effeithiau byd cynhesu ar natur yn y DU, gyda thanau gwyllt dinistriol a chyfnodau estynedig o sychder yn rhoi byd natur dan bwysau cynyddol. Datgelodd ymchwil hefyd fod poblogaethau bywyd gwyllt byd-eang wedi gweld gostyngiad trychinebus o 69% ar gyfartaledd ers 1970. Yn 2023, bydd camau i adfer ein byd naturiol yn fwy brys nag erioed.

Y llynedd, cyflwynwyd Bil yr UE a Ddargedwir ac mae’n dal i frifo ei ffordd drwy Senedd y DU. Mae’n bygwth rhwygo dros fil o ddeddfau sy’n gwarchod yr amgylchedd, gan gynnwys cyfreithiau sy’n effeithio ar Gymru. Mae angen atal hyn gan y bydd nid yn unig yn golygu colli amddiffyniad i fyd natur ond bydd yn cymryd holl amser Llywodraeth Cymru, gan atal unrhyw gynnydd ar y deg pwynt isod.

Yn 2022 ymrwymodd Llywodraeth Cymru i ystod o ddeddfwriaeth amgylcheddol newydd, yn fwyaf amlwg gwaharddiad ar Blastigau untro a chytundeb rhyngwladol yng Nghynhadledd Natur y Cenhedloedd Unedig COP15 ym mis Rhagfyr. Gyda llai na saith mlynedd i gyrraedd eu targed i adfer natur erbyn 2030, mae’n rhaid i lywodraeth Cymru cynyddu adnoddau er mwyn cyflymu camau gweithredu i adfer natur. Wrth wneud hynny, nid natur yn unig a fydd yn elwa. Mae ein hiechyd yn cael hwb hefyd trwy aer a dŵr glanach a chymdogaethau'n mwynhau mynediad i fannau gwyrdd naturiol.

Yn 2023, bydd yr Ymddiriedolaethau Natur yng Nghymru yn galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod natur yn gallu gwella drwy:

1. Penderfynu cynllun clir i adfer o leiaf 30% o’r tir a’r môr ar gyfer natur erbyn 2030. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymgynghori â’r holl bartneriaid drwy’r broses Plymio’n Ddwfn ar Fioamrywiaeth. Mae hwn yn nodi'r hyn y mae angen inni ei gyflawni 30x30 yng Nghymru. Ond gyda dim ond 5% o dir a 4% o’n moroedd yn cael eu rheoli’n effeithiol ar gyfer natur, mae amser yn ein herbyn. Mae SoDdGA Cymru, ein safleoedd gorau ar gyfer natur, yn gorchuddio 10% o Gymru, ond mae 80% mewn cyflwr gwael; rhaid i’w hadfer fod yn flaenoriaeth ynghyd â dynodi SoDdGA pellach. Sut gawn ni gyflawni'r un peth yn ein moroedd ym mhwynt 7 isod.
2. Bil Llywodraethu’r Amgylchedd - Er bod gan Gymru rai o’r ddeddfwriaeth amgylcheddol fwyaf blaengar yn y byd, mae bylchau allweddol. Mae angen deddfwriaeth newydd i osod targedau cyfreithiol rhwymol ar gyfer adferiad  natur. Nid oes gan Gymru swyddfa barhaol i ymchwilio i achosion o dorri deddfwriaeth amgylcheddol, fel y Swyddfa Diogelu’r Amgylchedd yn Lloegr. Mae angen rhagor o reoleiddio arnom hefyd i fynd i’r afael â materion llygredd dŵr, fel Sancsiynau Sifil newydd (cosbau ar gyfer llygrwyr) a Safonau Gofynnol Cenedlaethol i ddarparu llinell sylfaen reoleiddiol glir i holl ffermwyr Cymru.
3. Dileu Bil Cyfraith yr UE a Ddargedwir Llywodraeth y DU – Mae’r Bil hwn gan Seneddau’r DU, sydd i fod i gael ei drafod gan ASau yn gynnar yn y flwyddyn newydd, yn bygwth dileu miloedd o gyfreithiau hanfodol sy’n diogelu bywyd gwyllt erbyn diwedd 2023. Rhaid i Lywodraeth y DU roi’r Bil hwn i rym atal yr ymosodiad ar natur.
4. Cynlluniau fferm newydd sy’n sicrhau adferiad byd natur – mae angen i’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy (CFC) wobrwyo ffermwyr am fuddion i gymdeithas drwy daliadau i helpu Cymru i addasu i newid yn yr hinsawdd ac i fynd i’r afael â’r argyfwng  natur. Mae’r Ymddiriedolaethau Natur Cymru am weld gwyriad clir oddi wrth yr hen gynlluniau amaeth-amgylchedd a chefnogaeth fwy hael i adfer natur, lleihau’r defnydd o blaladdwyr, a storio dŵr a charbon. Bydd treialu’r CFC yn 2023 yn helpu i lywio ac arddangos arferion ffermio adfywiol.
5. Cymryd camau brys ar reoli SoDdGA a llygredd afonydd – Mae angen i ni warchod bywyd gwyllt a glanhau afonydd Cymru. Dim ond 20% o'n SoDdGA, sef ein safleoedd gorau ar gyfer natur yng Nghymru, sydd mewn cyflwr da. Mae natur yn ein hafonydd yn cael ei thagu gan ffosffad, gan achosi ‘cawl pys’ algaidd. Dylid rhoi blaenoriaeth i fynd i’r afael â llygredd amaethyddol, sy’n cyfrif am 60% o rai afonydd sy’n methu safonau ecolegol, ochr yn ochr â ffocws parhaus ar lygredd yn y diwydiant dŵr. Mae Llywodraeth Cymru wedi cytuno i darged rhyngwladol i leihau’r defnydd o nitradau 50% erbyn 2030.
6. Angen gorfodi deddfwriaeth amgylcheddol - Hyd yn oed os oes gennym ni ddeddfwriaeth i atal gweithgaredd niweidiol heb orfodaeth, yna mae'r cyfan yn ddiystyr. Mae angen buddsoddiad arnom yn awr ac ail-ganolbwyntio ymdrechion Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC), y corff sy’n gyfrifol am orfodi amgylcheddol. Mae arnom angen monitro mwy effeithiol, cyngor, buddsoddiad mewn seilwaith ffermydd ac erlyn troseddwyr difrifol neu droseddwyr mynych. Er mwyn cyflawni hyn mae angen mwy o adnoddau ar CNC i alluogi tîm atal llygredd tebyg i fodel yr Alban sydd â chyfradd gydymffurfio o dros 90%.

7. Rheoli Ardaloedd Morol Gwarchodedig yn weithredol - Dynodi 10% o’n hardaloedd Morol Gwarchodedig yn Ardaloedd Morol Gwarchodedig Iawn (dim gwaith cloddio) a 10% yn Ardaloedd Morol Gwarchodedig a warchodir yn llawn (dim gweithgaredd ac eithrio ar gyfer ymchwil). Bydd hyn ynghyd â gorffen dynodi Parthau Cadwraeth Forol alltraeth yn rhoi lefelau hanfodol o amddiffyniad i ganiatáu i natur adfer yn llwyr ar y môr. Fodd bynnag, mae angen rheolaeth weithredol ar y safleoedd hyn, gan ddechrau gydag atal gweithgarwch pysgota niweidiol. Yr Asesiadau Offer Pysgota yw'r offeryn, ond mae'r rhain wedi'u gohirio am 12 mlynedd. Mae angen inni hefyd osod rhagdybiaeth yn erbyn datblygu ffermydd gwynt ar y môr mewn safleoedd dynodedig. Er bod ynni adnewyddadwy yn rhan hanfodol o’r camau gweithredu sydd eu hangen i frwydro yn erbyn newid yn yr hinsawdd, mae gwynt ar y môr yn cael effaith enfawr ar fywyd y môr, cynefinoedd morol a’r carbon glas y maent yn ei storio.

8. Gwahardd mewnforio a gwerthu cynhyrchion mawn ac atal llosgi ar fawndiroedd - Er bod Llywodraeth Cymru wedi cytuno ar hyn, nid yw’r amserlenni wedi’u pennu, ac mae angen i hyn ddigwydd erbyn diwedd y flwyddyn. Mae'r Ymddiriedolaethau Natur eisiau gweld gwaharddiad manwerthu llawn ar werthu compost mawn mewn bagiau. Mae mawndiroedd yn hollbwysig yn ein brwydr yn erbyn newid yn yr hinsawdd a byddant yn helpu i liniaru llifogydd, felly mae'n rhaid i ni amddiffyn a rheoli ein holl fawn. Hyd yma, mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i adfer 50% erbyn 2030; gadewch i ni osod bar uwch o adfer yr holl mawndiroedd.
9. Lleihau’r defnydd o blaladdwyr 50% erbyn 2030 – Mae plaladdwyr a gynlluniwyd i ladd pryfed bellach ym mhobman yn ein bywydau, yn ein gerddi, strydoedd, parciau a thir fferm. Mae pryfed yn sail i weoedd bwyd ar gyfer bywyd gwyllt, felly dim pryfed, dim byd natur. Mae Cymru wedi cydnabod targed rhyngwladol i leihau’r defnydd o blaladdwyr 50% erbyn 2030, ac mae hwn yn gwestiwn allweddol gan bobl ifanc ym Maniffesto Ieuenctid COP15. Felly mae angen i Gymru leihau eu defnydd yn sylweddol yn ein cartrefi ac mewn mannau cyhoeddus. Mae dewisiadau eraill, ac mae dinasoedd fel Paris wedi dangos sut y gellir cyflawni hyn. Gall Rheolaeth Plâu Integredig leihau’n sylweddol yr angen am blaladdwyr niweidiol a drud ar ein ffermdir.
10. Polisïau newydd i fynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd - mae Llywodraeth Cymru wedi gosod tasg i'w hunain o gyrraedd Cymru Sero Net cyn y targed swyddogol o 2050. Mae Lloegr yn datblygu Cynlluniau Ymaddasu Cenedlaethol; Mae angen yr un peth ar Gymru. Mae’r cynlluniau hyn yn archwilio ystod eang o addasiadau sydd eu hangen, gan gynnwys sut y gellir datblygu Atebion Seiliedig ar Natur (ASN) yng Nghymru. Mae’r rhain yn cynnwys adfer cynefinoedd bywyd gwyllt i storio carbon a dŵr, plannu coed, yn enwedig mewn ardaloedd trefol (darparu cysgod a dal llifogydd sydyn) ac adfer storfeydd carbon yn ein moroedd.