Mae newid newydd i reoliadau llygredd amaethyddiaeth yng Nghymru yn golygu na fydd trwyddedau arfaethedig ar gyfer chwalu tail yn ofynnol i ffermwyr mwyach – yn hytrach dim ond ‘hunanadrodd’ fydd angen iddynt ei wneud am faint o dail maent yn ei roi ar gaeau. Bydd y dull gwirfoddol hwn o weithredu’n dwysau canlyniadau trychinebus dŵr ffo o ffermydd i afonydd Cymru, meddai Ymddiriedolaethau Natur Cymru.

Rydym yn gwybod mai llygredd amaethyddol yw prif achos cyflwr gwael rhai o afonydd mwyaf eiconig Cymru – mae’n ffactor mwy arwyddocaol o ran eu diraddio na charthffosiaeth. Mae mwy na 60% o afonydd sydd wedi’u dynodi’n Ardaloedd Cadwraeth Arbennig yng Nghymru – gan gynnwys afonydd Gwy ac Wysg – wedi methu â chyrraedd targedau ffosfforws. Canfu astudiaeth o ddalgylch afon Gwy fod “60 i 70% o gyfanswm y llwyth ffosffad bellach yn dod o amaethyddiaeth”. Mae’r effaith ar ansawdd dŵr a bywyd gwyllt yn niweidiol: mae nifer yr eogiaid wedi dirywio 42% yng Nghymru ac aseswyd bod holl stociau’r afonydd ‘mewn perygl’.

Roedd y rheoliad fel y cafodd ei ddrafftio yn wreiddiol yn 2021 yn ei gwneud yn ofynnol i ffermwyr wneud cais am drwydded os oeddent yn bwriadu chwalu mwy na 170kg o nitrogen yr hectar y flwyddyn. Bydd y newid i’r gyfraith “yn disgwyl yn awr i ffermwyr hunanadrodd am unrhyw dail ychwanegol sy’n cael ei chwalu”. Bydd hyn yn caniatáu i'r lefelau uchel presennol o lygredd barhau.

Meddai Rachel Sharp, Cyfarwyddwr Ymddiriedolaethau Natur Cymru:
“Mae angen gweithredu ar frys i atal llygredd ffermydd rhag cyrraedd cyrff dŵr os yw Cymru o ddifrif am warchod ac adfer ei hafonydd gwerthfawr. Rhaid i Lywodraeth Cymru gryfhau, nid gwanhau, deddfau sy’n atal chwalu slyri gormodol ar y tir. Mae’r cyhoeddiad newydd yn gwanhau’r rheoliadau’n ddifrifol ac yn gam sylweddol yn ôl yn adferiad byd natur ledled Cymru. Mae angen i ni wyrdroi’r penderfyniad hwn cyn gynted â phosibl.”

Roedd Rheoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) 2021 yn ceisio mynd i’r afael ag achosion llygredd dŵr o chwalu slyri ar dir fferm ledled Cymru. Roedd y rheoliad arfaethedig yn ei gwneud yn ofynnol i ffermwyr wneud cais am drwydded os oeddent yn bwriadu chwalu mwy na 170kg o nitrogen yr hectar y flwyddyn, hyd at uchafswm o 250kg, a byddai’r drwydded hon yn cael ei rhoi pe bai modd angen profi’r angen am wrteithio cnwd.

Ychwanegodd Rachel Sharp:
“Bydd effaith niweidiol y penderfyniad newydd i ddewis dull gwirfoddol yn cael ei waethygu gan ddiffyg adnoddau i’r rheoleiddiwr, Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC), gan nad yw erioed wedi cael digon o arian i fonitro ffermydd. Mae CNC i fod i gyflogi 20 aelod newydd o staff ond, hyd yma, dim ond 12 sydd yn eu lle ar gyfer Cymru gyfan, sy’n golygu na fydd yn bosibl monitro na rheoli’n ddigonol faint o dail sy’n cael ei chwalu ar dir. Mae’n sefyllfa warthus.”

Meddai Tim Birch, Uwch Reolwr ar gyfer Polisi ac Eiriolaeth:
“Mae bron i flwyddyn wedi mynd heibio ers i Lywodraeth Cymru fynychu Cynhadledd Bioamrywiaeth Fyd-eang COP15 y CU ym Montreal. Yn y gynhadledd hon cytunodd Cymru i leihau’r maethynnau sy’n cael eu colli i’r amgylchedd 50% o leiaf erbyn 2030. Mae angen cryfhau, nid gwanhau, rheoliadau, i gadw Cymru ar y trywydd iawn i gyflawni’r ymrwymiadau hyn”.

Meddai Adrian Lloyd Jones, Pennaeth Tirweddau Byw gydag Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru:                                                “Rydym yn teimlo bod y penderfyniad hwn gan Lywodraeth Cymru yn un hynod ddyrys. Dŵr ffo amaethyddol yw’r achos mwyaf arwyddocaol o ran llygredd dŵr croyw yng Nghymru o hyd, felly mae dibyniaeth ar hunanadrodd i fynd i’r afael â defnydd gormodol o slyri yn ein tirwedd ni’n gyswllt gwan enfawr. Os yw Llywodraeth Cymru o ddifrif am gyrraedd ei thargedau i adfer byd natur, rhaid gwyrdroi’r penderfyniad hwn a buddsoddi adnoddau digonol i ddiogelu a gwella ein cynefinoedd dŵr croyw.